ضرورت دقت نظر مدیران شرکت ها در استفاده از عناوین علمی

در نامه های اداری سازمان ها و شرکت ها، همواره در راستای رعایت ادب و احترام، از عناوین علمی همچون مهندس، دکتر و… استفاده و بهره برداری می شود. اما استفاده مداوم و مکرر این عناوین از سوی اشخاص ممکن است آثار حقوقی دربرداشته و موجبات مشکلات حقوقی گردد. اخیراً در چندین پرونده شاهد آن بودیم که مشتریان اشخاص حقیقی و حقوقی، با تحقق اختلاف فی مابین طرفین، در راستای طرح شکایت در این خصوص اقدام کرده اند. اما آیا استفاده غیرمجاز از عناوین علمی جرم محسوب می شود؟

بله! قانون مجازات استفاده غیرمجاز از عناوین علمی مصوب 1388، این رفتار را جرم انگاری کرده است. به موجب این قانون،استفاده از عناوین علمی دکتر، مهندس و مانند این ها، توسط هر فرد برای خود مستلزم داشتن مدرک معتبر از مراکز علمی و دانشگاهی داخلی و یا خارجی مورد تأیید رسمی وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری یا بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و شورای عالی انقلاب فرهنگی است. کسانی که بدون مبنا و به صورت غیرمجاز از این عناوین استفاده کنند، به حبس از سه ماه تا یک سال و یا جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار ریال تا شش میلیون ریال محکوم خواهند شد.

اما چه مواردی استفاده غیر مجاز محسوب می شود؟ آیا هرگونه استفاده حتی در محاوره های درون سازمانی و دوستانه نیز جرم محسوب می شود؟ به موجب تبصره ماده واحده مذکور، استفاده غیرمجاز از این عناوین، شامل استفاده در مکاتبات اداری یا در تبلیغ عمومی از طریق وسایل ارتباط جمعی مانند رادیو، تلویزیون، روزنامه، مجله، تارنما (سایت) یا نطق در مجامع و یا انتشار اوراق چاپی یا خطی است. به طور مثال در مکاتبات با نهادهای دولتی جهت استخدام یا در تبلیغ های عمومی مانند مصاحبه های پخش شده در فضای مجازی یا مطالبی که در روزنامه چاپ می شود یا شخصی که در یک همایش به سخنرانی می پردازد و در بنرهای مربوط به این همایش در کنار نام وی عنوان دکتر استفاده شده است. بنابراین استفاده محدود از این عناوین میان اقوام، دوستان و حتی نزد مامور دولتی، جرم محسوب نمی شود.

چه عناوینی عناوین علمی محسوب شده و استفاده غیرمجاز از آن ها جرم است؟ قانونگذار استفاده از عناوین علمی را توسط افراد غیرمجاز، جرم محسوب کرده و به صورت تمثیلی به عناوین دکتر و مهندس اشاره کرده است، اما به نظر می رسد که باید مقصود از عناوین علمی در این ماده واحده را شامل تمامی مدارج دانشگاهی، صرف نظر از آنکه عرفاً نیز برای دارنده آن، عنوان خاصی مانند دکتر یا مهندس ایجاد کند دانست؛ بنابراین  که استفاده غیر مجاز از هر عنوان علمی در هر مقطع از مقاطع دانشگاهی مشمول مقررات این ماده واحده بوده و قابل تعقیب و مجازات است. به عنوان مثال اگر فردی که دارای مدرک کارشناسی ارشد نیست در ذیل مقاله ای که در روزنامه نوشته خود را کارشناس ارشد رشته معینی معرفی نماید، به موجب مقررات ماده واحده مجرم تلقی و قابل تعقیب و مجازات خواهد بود.

چه مدرکی معتبر و قانونی محسوب می شود؟ آیا مدارک کارگاهی و دوره های مهارتی معتبر هستند؟ مدرک معتبر مدرکی است که از یکی از مراکز یا دانشگاه های داخلی و یا خارجی یا شعب آنها در داخل کشور که مورد تأئید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری یا وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و شورای عالی انقلاب فرهنگی باشد اخذ شده باشد. بنابراین صرف کارگاه ها و کلاس ها مبنای اعتبار علمی نبوده بلکه مرجع تشخیص اعتبار یا عدم اعتبار مدارک دانشگاهی افراد، وزارتخانه های مذکور در متن ماده واحده و شورای عالی انقلاب فرهنگی است.

فردی که در مقطعی در حال اشتغال به تحصیل است، می تواند از مدرک آن مقطع استفاده کند؟ استفاده از عناوین علمی، مشروط به داشتن آن عنوان علمی یا درجه دانشگاهی است نه صرف تحصیل در آن رشته دانشگاهی، بنابراین اگر مرتکب در رشته دانشگاهی خاصی در مقطع دکتری مشغول تحصیل است ولی دارای مدرک کارشناسی ارشد است، حق استفاده از عنوان علمی دکتر را در آن رشته تحصیلی برای خود ندارد و تا وقتی که دوره تحصیل وی پایان نیافته است، نمی تواند در مکاتبات اداری، یا در رسانه و… خود را دارای آن مدرک و عنوان معرفی کند.

دقت داشته باشید اگر استفاده از این عنوان، سبب فریب دیگران در راستای سرمایه گذاری، شراکت، همکاری مالی و… شود و درنتیجه فرد مال خود را در این راه هزینه کند، ممکن است آثار و مجازات های سنگین تری، همچون کلاهبرداری در برداشته باشد و مرتکب جرم کلاهبرداری موضوع ماده 1 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری مصوب 1367 شده است.

در موارد متعددی مشاهده می شود که دیگران راساً اقدام به استفاده از این عناوین می کنند، آیا سکوت فرد و درنتیجه تایید این رفتار، جرم محسوب می شود؟ خیر، نمی توان اصطلاحاً ترک فعل را مشمول این جرم دانست.  به طور مثال فردی توسط مجری تلویزیون دکتر خطاب شده و یا در یک مکاتبه اداری دکتر خطاب گردد و در قبال این امر سکوت نماید، چنین ترک فعلی در واقع نمی تواند  سبب تحقق جرم مذکور نمی شود.

در پایان دقت داشته باشید، اساساً نیازی نیست که استفاده از این عنوان ضرروزیانی به شخصی وارد نماید، بلکه بدون توجه به نتیجه حاصله، مرتکب قابل تعقیب و مجازات است و اهمیتی ندارد که استفاده از عنوان علمی موجب ورود ضرر بشود.